Na Szlaku Niebo-Ziemia: Wilno – gród Giedymina
Ukochane miasto Mickiewicza, Miłosza i Piłsudskiego. Tu urodziła się Emila Plater, mieszkał Juliusz Słowacki, a nowicjat i studia filozoficzne odbywał Andrzej Bobola. W Wilnie powstał obraz Jezusa Miłosiernego namalowany na podstawie wizji św. siostry Faustyny. Jakie były początki Wilna, grodu Giedymina, który nazwać można „miastem wyśnionym”?
Sen Giedymina
Jedna z legend założycielskich dotyczących Wilna, najbardziej znana i najszerzej rozpowszechniona, wiąże się z postacią księcia Giedymina, od którego wywodzi się niezwykły ród dumnych Litwinów – Giedyminowiczów. Dzielny i mężny książę, postać bynajmniej nie legendarna, do dziś wyciągająca nad litewskim murem ramiona z pomnika na placu Katedralnym w Wilnie, stał się bohaterem mitu wyjaśniającego założenie grodu umiejscowionego przy rzekach Wilii i Wilejce. Jak zatem doszło do założenia Wilna? Otóż pewnego razu Giedymin, podczas polowania na tura w dolinie Świntoroga, poczuł zmęczenie, nakazał więc spoczynek i położył się, po czym zasnął. W czasie snu doznał widzenia tak realistycznego, jakby była to jawa. Zobaczył olbrzymiego, straszliwego wilka w żelaznej zbroi, stojącego na szczycie wzgórza ponarskiego i wyjącego w sposób agresywny i przerażający.
Po przebudzeniu książę zwrócił się o pomoc w wyjaśnieniu dziwnego snu do wróża, Lizdejki. Kapłan zdradził mu wolę bogów, wyjaśniając, że żelazny wilk w zbroi symbolizuje gród nie do zdobycia, który ma stanąć w miejscu, w którym Giedymin zasnął. Gród ten powinien być siedzibą władców, miastem, z którego będą rządzili swoimi ziemiami. Wycie wilka symbolizować ma sławę grodu, siłę, która będzie budzić respekt i strach wrogów. Nazwa miasta pochodzić miała od pobliskich rzek, Wilii i Wilejki – stąd Wilno. Wydarzenie to w następujący sposób opisał w „Panu Tadeuszu” Adam Mickiewicz:
„Rówienniki litewskich wielkich kniaziów, drzewa
Białowieży, Świtezi, Ponar, Kuszelewa!
Których cień spadał niegdyś na koronne głowy
Groźnego Witenesa, wielkiego Mindowy
I Giedymina, kiedy na Ponarskiej górze,
Przy ogniu myśliwskiem, na niedźwiedziej skórze
Leżał, słuchając pieśni mądrego Lizdejki,
A Wiliji widokiem i szumem Wilejki
Ukołysany, marzył o wilku żelaznym;
I zbudzony, za bogów rozkazem wyraźnym
Zbudował miasto Wilno, które w lasach siedzi
Jak wilk pośrodku żubrów, dzików i niedźwiedzi.
Z tego to miasta Wilna, jak z rzymskiej wilczycy,
Wyszedł Kiejstut i Olgierd, i Olgierdowicy,
Równie myśliwi wielcy jak sławni rycerze,
Czyli wroga ścigali, czyli dzikie zwierzę.
Sen myśliwski nam odkrył tajnie przyszłych czasów,
Że Litwie trzeba zawsze żelaza i lasów”.
Mimo że prace archeologiczne wykazały, że Wilno było siedzibą Mendoga, musiało więc zostać założone wcześniej niż za Giedymina, to jednak legenda wygrywa z nauką – Wilno na zawsze pozostanie dumnym grodem, który, mimo swych burzliwych dziejów, zawsze odstrasza wrogów dzikim wyciem wilka, onieśmiela siłą zbrojnego drapieżnika i przyciąga pięknym, melodyjnym brzmieniem swej nazwy, w której pobrzmiewają imiona litewskich rzek.
Giedymin i św. Graal
Giedymin to postać niezwykła – stąd tendencja do przypisywania mu niezwykłych czynów. Męstwo i temperament rodem z litewskiej puszczy łączą się w jego osobie z umysłem wielkiego polityka, który, chcąc otworzyć przed swym krajem możliwość wejścia do świata chrześcijańskiego, zawiera sojusz z królem Władysławem Łokietkiem, przypieczętowując go małżeństwem swej córki, późniejszej królowej Polski, Anny, z następcą tronu, Kazimierzem, który do historii przejdzie jako Kazimierz Wielki. Ten umysł, otwarty na Zachód, nie jest niczym dziwnym, zważywszy na kolejną, fascynującą legendą, związaną z rodem Giedymina. Przypuszcza się, że przodkiem Giedymina był Godwin, syn króla angielskiego Haralda II, który stracił życie w 1066 r. w bitwie pod Hastings. Co więcej, uważano, że, uciekając z Anglii, przodek Giedymina wywiózł skarby – w tym… świętego Graala!
Kielich Chrystusa miał być w posiadaniu Giedymina, a później – jego syna, Świdrygiełły. Władcami Litwy i twórcami jej potęgi mieliby więc być potomkowie angielskiej szlachty królewskiego rodu. Posłuszny słowom wieszcza i proroctwu objawionym mu we śnie, Giedymin podejmuje w 1321 roku decyzję o wielkiej dla swego państwa doniosłości – buduje gród, zwany niższym na Świntorodze, zaś drugi – górny – na Krzywej Górze. Obydwa te grody stanowią pierwotne Wilno, do którego przeniósł z Trok stolicę swego państwa. W ten sposób po raz drugi zmienia się stolica Wielkiego Księstwa Litewskiego: Kiernów – Troki – Wilno. W ten sposób dopełniła się wróżba kapłana Lizdejki – powstał gród, z którego władcy rządzili swoimi ziemiami, przyszła siedziba kolejnych wielkich książąt litewskich.
Wilno – miasto królewskie
Jednym z najbardziej charakterystycznych punktów Wilna, świadczących o jego pochodzeniu, znakiem, że jest to i był gród Giedymina, jest pozostałość po Górnym Zamku – Baszta Giedymina z tarasem widokowym, w której znajduje się Muzeum Zamku Górnego. Odwiedzając Wilno i chcąc poznać jego przeszłość oraz wizerunek założyciela miasta – Giedymina, należy obejrzeć pomnik Giedymina, znajdujący się na Placu Katedralnym u stóp wzgórza zamkowego. Postać na postumencie – silny i mężny wojownik w zbroi, stojący przy swoim rumaku wyciąga przed siebie ręce, jakby spoglądając na miasto. Twórca pomnika uchwycił wielkiego władcę w chwili gdy – już po swoim śnie i widzeniu wyjaśnionym przez kapłana Lizdejkę – wyciąga przed siebie ręce, wskazując w ten sposób miejsce, w którym powstać ma gród żelaznego wilka, dumne miasto, które oprze się najeźdźcom i stanie się siedzibą wielkich, mężnych władców, władających ogromnym Księstwem Litewskim.
Litwa za Giedymina nie przypominała swoimi granicami dzisiejszej Litwy. Na skutek podbojów książąt litewskich zawierała w sobie tereny dzisiejszej Ukrainy i Białorusi – w pewnych etapach granice Wielkiego Księstwa Litewskiego ulokowane były tylko 130 kilometrów od Moskwy! Tę średniowieczną potęgę Litwy, która w chwili połączenia z Polską Unią w Krewie w 1385 roku była państwem dwukrotnie większym od Korony Królestwa Polskiego, budował już Mendog, wielka była jednak rola w budowaniu rozległego i pięknego państwa księcia Giedymina, który podwoił terytorium księstwa oraz jego następców – Giedyminowiczów, przede wszystkim księcia Olgierda i księcia Kiejstuta. Pomnik Giedymina do dziś przypomina o jego wielkiej roli w historii Wielkiego Księstwa Litewskiego. Do historii przeszedł jako wybitny wódz, uzdolniony administrator, pogromca Złotej Ordy, odnoszący militarne sukcesy nawet w starciach z Wielkim Księstwem Moskiewskim. Dowodem wielkiego szacunku dla Giedymina jest fakt, że do dziś najwyższym odznaczeniem państwowym jest Order Wielkiego Księcia Giedymina.
Polacy powinni pamiętać go również jako ojca księżniczki Aldony, która stała się królową Polski, Anną. Rozumiejąc konieczność sprzymierzania się z Zachodem, założyciel Wilna zawarł sojusz z Władysławem Łokietkiem, przypieczętowując go ślubem Aldony z królewiczem Kazimierzem, swoim synem, który do historii przeszedł jako Kazimierz Wielki. W ten sposób Giedymin stał się przodkiem księżniczek Elżbiety i Kunegundy, a poprzez nie – książąt słupskich, między innymi Elżbiety pomorskiej, która została żoną Karola IV Luksemburskiego i przyszłą cesarzową. Giedymin jest również dziadem Jogaiły, czyli późniejszego Władysława II Jagiełły, zwycięzcy spod Grunwaldu i bezsprzecznie jednego z najwybitniejszych polskich władców, pradziadem króla Kazimierza IV Jagiellończyka, który pokonał zakon krzyżacki w wojnie trzynastoletniej i odzyskał po 158 latach Pomorze Gdańskie oraz prapradzidem królewicza Kazimierza – późniejszego świętego oraz patrona Polski i Litwy.
Burzliwa historia Polski i Litwy w kolejnych wiekach różnie układała się dla pięknego Wilna. Niezależnie od tego, czy miasto znajdowało się w granicach Polski, czy poza jego obszarem, zawsze serce polskie biło również w Wilnie, ukochanym miejscu wielkich rodaków. Stojąc na Placu Katedralnym i patrząc na majestatyczną postać Giedymina, każdy Polak może być dumny, że w żyłach polskich królów, książąt i księżniczek płynęła jego szlachetna krew.
Justyna Baran
Rycina: Mapa Wilna z 1576 roku, oryginał znajduje się w Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego, źródło: www.poznajwilno.pl
BIBLIOGRAFIA
- Legenda o powstaniu Wilna/Legenda o żelaznym wilku, http://przewodnik-wilno.lt/wycieczka-po-wilnie/14-sample-data-articles/137-legenda-o-powstaniu-wilna.
- Litwa – mały kraj z wielką duszą, https://podrozezantena.pl/news/154176/litwa-maly-kraj-z-wielka-dusza.html.
- Mirek i Magda Osip-Pokrywka, Kresy. Śladami wielkich Polaków.T. II. Od Jagiełły do Miłosza. Kielce 2020.
- Ryszard Jan Czarnowski, Eugeniusz Wojdecki, Wilno. Dzieje i obraz miasta. Warszawa 2016.
- Waleczny ojciec Jagiełły i brat Aldony Anny, czyli Olgierd Giedyminowic, https://historia.org.pl/2017/10/28/waleczny-ojciec-jagielly-czyli-olgierd-giedyminowic/.
- Wielki książę litewski Giedymin, http://poznajwilno.pl/miasto/o-wilnie/kategoria-warto-wiedziec/wielki-ksiaze-litewski-giedymin/.
- Założenie Wilna, http://poznajwilno.pl/miasto/o-wilnie/kategoria-warto-wiedziec/zalozenie-wilna/.
- Zamek w Bezławkach – Krzyżacy, Świdrygiełło i św. Graal, https://dzieje.pl/historie/materialy/zamek-w-bezlawkach-krzyzacy-swidrygiello-i-sw-graal-wasze-historie.